Ons geheugen is normaliter wispelturig: verhalen die we vertellen zijn aan verandering onderhevig en worden continu bijgewerkt en herzien. Autobiografische herinneringen zijn veelal dan ook geen correcte weergave van de werkelijkheid. Daarbij geldt dat of we überhaupt een herinnering hebben aan een bepaalde gebeurtenis, afhangt van hoe betekenisvol de gebeurtenis voor ons was en hoeveel emotie ermee gepaard ging op dat moment. Als er iets verschrikkelijks gebeurt, behoud je voor langere tijd een intense en grotendeels correcte herinnering aan die gebeurtenis. Dat geldt echter enkel tot een bepaald punt: als we geconfronteerd worden met iets gruwelijks, raakt ons (geheugen)systeem overspoelt en raakt het defect.
Zo kan trauma verschillende geheugensystemen beïnvloeden, waaronder het episodisch, semantisch, procedureel en emotioneel geheugen.
Het episodische geheugen is ons geheugensysteem voor het opslaan en ophalen van persoonlijke ervaringen en gebeurtenissen, gekoppeld aan specifieke tijden en plaatsen. Dit systeem stelt ons in staat om onze eigen levensgeschiedenis te herinneren, zoals de eerste ontmoeting met een vriend of een belangrijke verjaardag.
Traumatische herinneringen worden anders gecodeerd en opgeslagen dan normale herinneringen. Dit leidt vaak tot verstoorde tijdsperceptie. Er kunnen dissociatieve symptomen optreden, zoals derealisatie en depersonalisatie, wat de vorming en het ophalen van herinneringen beïnvloed. Ook kan het episodisch geheugen gefragmenteerd raken, waardoor herinneringen als losse sensorische en emotionele elementen worden opgeslagen, in plaats van als samenhangende en coherente verhalen. Deze effecten kunnen resulteren in een verstoorde autobiografische tijdlijn en moeilijkheden bij het integreren van traumatische ervaringen in het levensverhaal.
Het semantische geheugensysteem is ons langetermijngeheugen voor het coderen, consolideren, opslaan en oproepen van algemene kennis, feiten, concepten en betekenissen over de wereld, zonder koppeling aan specifieke persoonlijke ervaringen of contexten.
Trauma kan de vorming van nieuwe semantische herinneringen bemoeilijken door verstoring van concentratie en helder denken. Als de integratie van informatie uit verschillende hersengebieden is verstoord, kan het moeilijker zijn om bestaande kennis op te roepen of nieuwe feiten te leren. Daarbij kunnen traumatische ervaringen de amygdala activeren, wat de emotionele lading van herinneringen versterkt, mogelijk ten koste van feitelijke informatieverwerking. De focus op emotionele en zintuiglijke aspecten van traumatische ervaringen kan de vorming van coherente, feitelijke kennis belemmeren. Deze effecten kunnen resulteren in een verminderd vermogen om algemene kennis te verwerven en te onthouden.
Het procedurele geheugensysteem is een vorm van impliciet (onbewust) langetermijngeheugen dat verantwoordelijk is voor het opslaan en automatisch uitvoeren van motorische en cognitieve vaardigheden en routines (zoals fietsen, autorijden of lezen), waarbij herhaling en oefening cruciaal zijn voor het verwerven en verfijnen van deze vaardigheden.
Onderdrukte vecht- en vluchtreacties worden opgeslagen als procedureel geheugen op celniveau. Als je een bedreigende situatie meemaakt, maar niet kunt vechten of vluchten, slaat je lichaam die reactie op als een soort ‘automatische herinnering’. Je lichaam onthoudt de spanning en energie van dat moment, alsof het een onbewuste vaardigheid wordt die later gemakkelijk kan worden geactiveerd.
Traumatische ervaringen kunnen zo leiden tot automatische, onbewuste lichaamsreacties die in het procedurele geheugen zijn vastgelegd. Trauma kan leiden tot het onbewust triggeren van herbelevingen via het procedurele geheugen. De verstoring van het procedurele geheugen kan resulteren in moeilijkheden bij het aanleren of uitvoeren van nieuwe motorische vaardigheden of routines. Deze effecten kunnen leiden tot aanhoudende lichamelijke reacties en gedragspatronen die moeilijk bewust te beïnvloeden zijn.
Het emotionele geheugensysteem is een krachtig geheugenmechanisme dat emotioneel geladen ervaringen en informatie opslaat en verwerkt via de amygdala, waarbij het andere geheugensystemen kan overschaduwen. Het speelt een cruciale rol in stressvolle situaties en bij de verwerking van emotionele gebeurtenissen.
Traumatische ervaringen worden met extreme emotionele intensiteit opgeslagen, wat leidt tot levendige en indringende herinneringen. De amygdala kan overgevoelig raken, waardoor emotionele reacties op traumagerelateerde prikkels versterkt worden en neutrale stimuli onterecht als bedreigend worden ervaren. Chronische stress die wordt ontwikkeld als gevolg van trauma kan de regulatie van emoties verstoren, wat leidt tot langdurige veranderingen in emotionele responsen en geheugenvorming. Deze effecten kunnen resulteren in aanhoudende emotionele instabiliteit en moeilijkheden bij het verwerken van nieuwe emotionele ervaringen.
